การใช้แรงงานเด็กตามกฎหมายแรงงาน

การใช้แรงงานเด็กตามกฎหมายแรงงาน

การใช้แรงงานเด็ก เป็นหนึ่งในประเด็นทางสังคมที่ทั่วโลกให้ความสำคัญอย่างต่อเนื่อง ไม่ว่าจะเป็นประเทศพัฒนาแล้วหรือประเทศกำลังพัฒนา ต่างต้องเผชิญกับคำถามเกี่ยวกับสิทธิขั้นพื้นฐานของเด็กและความเหมาะสมในการให้เด็กเข้าทำงาน ในประเทศไทยเอง แม้จะมีกฎหมายรองรับที่เข้มงวด แต่การใช้แรงงานเด็กก็ยังคงพบเห็นในบางอุตสาหกรรม โดยเฉพาะงานในภาคเกษตรกรรม ภาคบริการ และงานนอกระบบ

ความหมายของแรงงานเด็ก

แรงงานเด็ก (Child Labor) หมายถึง การที่เด็กอายุต่ำกว่าเกณฑ์ที่กำหนดโดยกฎหมาย ถูกใช้ให้ทำงานในลักษณะที่ส่งผลกระทบต่อพัฒนาการทั้งทางร่างกาย จิตใจ การศึกษา และสิทธิขั้นพื้นฐานของเด็ก กฎหมายแรงงานของประเทศไทยจึงกำหนดกรอบอายุและเงื่อนไขของการจ้างแรงงานเด็กไว้อย่างชัดเจน

กฎหมายที่เกี่ยวข้องกับแรงงานเด็ก

ประเทศไทยมีกฎหมายหลักที่ควบคุมเรื่องแรงงานเด็ก ได้แก่ พระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน พ.ศ. 2541 และที่แก้ไขเพิ่มเติม ซึ่งมีบทบัญญัติเกี่ยวกับ "การใช้แรงงานเด็ก" อยู่ในหมวด 4 ของกฎหมายฉบับนี้

การใช้แรงงานเด็กตามกฎหมายแรงงาน

หมวด ๔ การใช้แรงงานเด็ก

มาตรา ๔๔

ห้ามมิให้นายจ้างจ้างเด็กอายุต่ำกว่าสิบห้าปีเป็นลูกจ้าง

มาตรา ๔๕

ในกรณีที่มีการจ้างเด็กอายุต่ำกว่าสิบแปดปีเป็นลูกจ้าง ให้นายจ้างปฏิบัติดังนี้

(๑) แจ้งการจ้างลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กนั้นต่อพนักงานตรวจแรงงานภายในสิบห้าวันนับแต่วันที่เด็กเข้าทำงาน

(๒) จัดทำบันทึกสภาพการจ้างกรณีที่มีการเปลี่ยนแปลงไปจากเดิมเก็บไว้ ณ สถานประกอบกิจการหรือสำนักงานของนายจ้าง พร้อมที่จะให้พนักงานตรวจแรงงานตรวจได้ในเวลาทำการ

(๓) แจ้งการสิ้นสุดการจ้างลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กนั้นต่อพนักงานตรวจแรงงานภายในเจ็ดวันนับแต่วันที่เด็กออกจากงาน

การแจ้งหรือการจัดทำบันทึกตามวรรคหนึ่งให้เป็นไปตามแบบที่อธิบดีกำหนด

มาตรา ๔๖

ให้นายจ้างจัดให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กมีเวลาพักวันหนึ่งไม่น้อยกว่าหนึ่งชั่วโมงติดต่อกันหลังจากที่ลูกจ้างทำงานมาแล้วไม่เกินสี่ชั่วโมง แต่ในสี่ชั่วโมงนั้นให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กได้มีเวลาพักตามที่นายจ้างกำหนด

มาตรา ๔๗

ห้ามมิให้นายจ้างให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กอายุต่ำกว่าสิบแปดปีทำงานในระหว่างเวลา ๒๒.๐๐ นาฬิกา ถึงเวลา ๐๖.๐๐ นาฬิกา เว้นแต่จะได้รับอนุญาตเป็นหนังสือจากอธิบดีหรือผู้ซึ่งอธิบดีมอบหมาย

นายจ้างอาจให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กอายุต่ำกว่าสิบแปดปีและเป็นผู้แสดงภาพยนตร์ ละคร หรือการแสดงอย่างอื่นที่คล้ายคลึงกันทำงานในระหว่างเวลาดังกล่าวได้ ทั้งนี้ ให้นายจ้างจัดให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กนั้นได้พักผ่อนตามสมควร

มาตรา ๔๘

ห้ามมิให้นายจ้างให้ลูกจ้างซึ่งเป็นเด็กอายุต่ำกว่าสิบแปดปีทำงานล่วงเวลาหรือทำงานในวันหยุด

ความเชื่อมโยงกับกฎหมายระหว่างประเทศ

ประเทศไทยได้ให้สัตยาบันในอนุสัญญา ILO ฉบับที่ 138 และ 182 ซึ่งเกี่ยวกับอายุขั้นต่ำในการทำงาน และการขจัดรูปแบบที่เลวร้ายที่สุดของแรงงานเด็ก ซึ่งเป็นการแสดงเจตจำนงร่วมในการยุติปัญหานี้ในระดับสากล

สถานการณ์แรงงานเด็กในประเทศไทย

แม้สถิติจากกระทรวงแรงงาน จะชี้ว่ามีการลดลงของแรงงานเด็กในระบบลงอย่างต่อเนื่อง แต่ยังมีการใช้แรงงานเด็กที่ไม่อยู่ในระบบ เช่น การช่วยงานในร้านค้าครอบครัว หรืองานในภาคเกษตรกรรมที่ไม่ได้มีการจดทะเบียนอย่างถูกต้อง เด็กจำนวนไม่น้อยที่หลุดจากระบบการศึกษา อาจหันไปทำงานเพื่อหาเลี้ยงครอบครัว ซึ่งส่งผลต่อการพัฒนาในระยะยาว

ผลกระทบจากการใช้แรงงานเด็ก

1. ด้านร่างกาย การทำงานหนักเกินวัยอาจทำให้เกิดโรคเรื้อรังหรืออุบัติเหตุ
2. ด้านการศึกษา การทำงานทำให้เด็กไม่มีเวลาเรียนหรือหลุดออกจากระบบการศึกษา
3. ด้านจิตใจ เด็กที่ต้องทำงานเผชิญความเครียด ความกลัว หรือการละเมิดสิทธิ
4. ด้านเศรษฐกิจในระยะยาว แรงงานเด็กเป็นปัจจัยที่ทำให้รายได้เฉลี่ยในอนาคตต่ำลงและเพิ่มวงจรความยากจนในครัวเรือน

มาตรการคุ้มครองและแนวทางแก้ไข

1. การบังคับใช้กฎหมายอย่างเข้มงวด ต้องมีการตรวจสอบสถานประกอบการอย่างสม่ำเสมอและลงโทษอย่างจริงจังหากพบการใช้แรงงานเด็กผิดกฎหมาย
2. การสนับสนุนการศึกษา เด็กควรได้รับโอกาสทางการศึกษาที่เท่าเทียม และมีโครงการช่วยเหลือเด็กยากจนให้สามารถเรียนต่อได้
3. การรณรงค์ให้ความรู้ สร้างความเข้าใจให้แก่ชุมชนและผู้ประกอบการเกี่ยวกับสิทธิของเด็ก และผลเสียของการใช้แรงงานเด็ก
4. การสร้างทางเลือกให้ครอบครัว การสนับสนุนครอบครัวให้มีรายได้ที่เพียงพอ ลดแรงจูงใจในการส่งลูกหลานเข้าสู่ตลาดแรงงานเร็วเกินไป

กรณีศึกษา การใช้แรงงานเด็กในอุตสาหกรรมประมง

ในช่วงหลายปีที่ผ่านมา ประเทศไทยถูกวิพากษ์วิจารณ์ในระดับนานาชาติว่ามีการใช้แรงงานเด็กในอุตสาหกรรมประมง โดยเฉพาะในจังหวัดชายฝั่งและกิจการเรือประมงขนาดเล็ก ซึ่งรัฐบาลได้ตอบสนองด้วยการออกมาตรการเฉพาะและร่วมมือกับต่างประเทศในการตรวจสอบย้อนกลับของแหล่งแรงงาน

สรุป

การใช้แรงงานเด็ก ไม่เพียงเป็นการละเมิดสิทธิขั้นพื้นฐานของเด็ก แต่ยังเป็นอุปสรรคต่อการพัฒนาเศรษฐกิจและสังคมอย่างยั่งยืน กฎหมายไทยโดยเฉพาะพระราชบัญญัติคุ้มครองแรงงาน พ.ศ. 2541 ได้วางกรอบไว้อย่างชัดเจนในการป้องกันไม่ให้เด็กต้องทำงานเกินวัยหรือในสภาพแวดล้อมที่เป็นอันตราย

แต่ถึงแม้กฎหมายจะดีเพียงใด หากขาดการบังคับใช้อย่างเข้มงวด และสังคมยังขาดความตระหนักรู้ ปัญหาการใช้แรงงานเด็กก็จะยังคงดำเนินต่อไป การร่วมมือกันของภาครัฐ เอกชน และประชาชนในการปกป้องสิทธิของเด็กจึงเป็นเรื่องที่ต้องดำเนินการควบคู่กันไปอย่างจริงจัง